Lịch sử đồng hồ Comtoise
Những năm gần đây đồng hồ cổ Châu Âu được nhập về Việt Nam rất nhiều bởi các nhà buôn hay các cá nhân chơi sưu tầm, chúng rất đa dạng về kiểu dáng kích thước, về thương hiệu, về niên đại, trong đó có dòng đồng hồ rất cổ với tuổi đời đều từ trên 100 năm đến hơn 200 năm đó là đồng hồ Comtoise. Comtoise là dạng đồng hồ tạ treo đầu tiên, nó được sản xuất ở vùng lân cận của Morbier trong vùng “Franche – Comté” của Pháp ( trong chính tả cũ gọi là Contée ), gần biên giới Thụy Sĩ, trong thời gian từ cuối thế kỷ 17 đến đầu thế kỷ 20. Đôi khi chúng còn được gọi là đồng hồ Morez hoặc đồng hồ Morbier, bởi xuất phát từ tên của các địa danh trong khu vực.
Đồng hồ Comtoise là sản phẩm đầu tiên hướng tới sự phổ biến của đồng hồ ở Pháp, và trong thế kỷ 19 người ta đã thấy chúng đi xa và rộng trên khắp đất nước, hầu như lấn át các đồng hồ địa phương khác làm theo truyền thống. Chúng thường được đánh dấu ký hiệu bằng tên của nhà phân phối hoặc tên thành phố của nhà phân phối chứ không phải tên của nhà sản xuất.
Trong tỉnh Jura, ngoài Morbier còn có một số trung tâm làm đồng hồ ở các xã Morez, Foncine le Bas, Chapelle aux Bois, Belle Fontaine, Fort du Plâne (Plasne) Poligny và St. Ilay. Ngài M.P. Lansalot, sinh ra ở Jura đã thành lập một ngành công nghiệp sản xuất đồng hồ Comtoise size lớn, sử dụng hơn 300 người ở Navarenx (quận Pyrenées-Atlantique). Ngoài ra việc sản xuất đồng hồ Comtoise size nhỏ cũng xuất hiện ở Tây Ban Nha.
Đồng hồ Comtoise bao gồm các linh kiện chi tiết được lắp ghép bên trong một khung sắt theo kiểu đồng hồ Gothic. Ngành công nghiệp sản xuất đồng hồ ở khu vực Morbier đã bắt đầu với gia đình thợ sắt Mayet, người đã sửa chữa thành công chiếc đồng hồ tại tu viện Capucine ở St Claude.
Ở dạng cổ điển, các đồng hồ Comtoise có bộ thoát (hay còn gọi là bộ chỉnh động – escapements) dạng đảo ngược, còn các đồng hồ về sau thì có bộ thoát dạng mỏ neo, và có điểm chuông vào lúc giờ đúng và nửa giờ.
Thông thường với nhiều đồng hồ, nó được thiết kế sẽ có đánh nhạc nhắc lại sau khoảng thời gian hai phút. Sau những năm 1800 con lắc được thiết kế lắc lư chuyển động trong không gian giữa bộ máy và mặt số, nó dao động theo nhịp 1 giây (lắc từ bên này sang bên kia hết 1 giây) hoặc dài hơn. Thanh treo quả lắc dạng là một thanh gấp khúc
Đồng hồ Comtoise có thể treo trực tiếp vào vít bắt trên tường thành dạng như đồng hồ treo tường, nhưng ban đầu nó được xác định để lắp trong 1 tủ gỗ đứng, thường được làm từ gỗ thông, với các mặt cắt hình dạng như cây violon, thường được sơn và trang trí theo phong cách đồng quê.
Ban đầu mặt số đồng hồ được làm bằng thiếc hoặc đồng thau với các số in màu đen và chỉ có một kim chỉ giờ . Sau đó đến loại mặt số có các ô in số La Mã làm bằng men :
Đến khoảng năm 1760 mặt số đã được tráng men hoàn toàn, còn vào cuối thế kỷ 19 thậm chí mặt số được làm và in trên chất liệu giấy, và đôi khi có chiếc đồng hồ lại có một kim thứ ba chỉ ngày.
Vào thế kỷ 19, những quả lắc được phát triển với kích thước lớn và thiết kế thời trang hơn. Chúng làm bằng những tấm đồng thau hoặc tấm sắt và được dập nổi thành các hoa văn họa tiết, Có chiếc được trang trí bằng cách vẽ sơn lên các họa tiết trên bề mặt quả lắc.
Sau Hiệp ước Frankfurt năm 1871, đồng hồ của Đức được phép vào Pháp mà không phải chịu thuế, điều này làm suy yếu hoạt động thương mại ở vùng Franche-Comté mặc dù sản phẩm được đa dạng hóa đầu ra. Sự suy giảm của những chiếc đồng hồ Comtoise truyền thống này đã được hoàn thành sau Chiến tranh thế giới thứ nhất, sau đó ngành công nghiệp sản xuất đồng hồ ở các khu vực Morez, Morbier, Foncine được tổ chức lại cho các sản phẩm hiện đại hơn.
Đến cuối thế kỷ 20 – là giai đoạn cuối của lịch sử dòng đồng hồ Comtoise, chỉ có một vài nhà sản xuất Pháp còn tiếp tục sản xuất đồng hồ Comtoise (như hãng Seramm, Odo, Gaignon), nhưng việc sản xuất cũng được thực hiện ở Đức và Hungary.
Những loại đồng hồ Comtoise theo thời gian
1. Một bộ máy đồng hồ Comtoise sản xuất năm 1685.
Đồng hồ là sắt rèn nguyên chất và hoàn toàn làm bằng sắt. Trong bốn góc của tấm che trên cùng, có thể nhìn thấy bốn đai ốc dùng để bắt giữ chặt cố định cho bộ khung của đồng hồ. Có lẽ đồng hồ đã được gắn một mặt số được sơn. Chiếc Comtoise đặc biệt này cho đến nay vẫn là chiếc duy nhất được tìm thấy có nguồn gốc từ thế kỷ 17. Hơn nữa, nó đã được trang bị một bộ thoát dạng mỏ neo (hay còn cách gọi khác là bộ chỉnh động dạng con ngựa) ,trong khi hầu hết các đồng hồ Comtoise đời đầu có bộ thoát dạng đảo ngược như đã nếu ở đoạn trên.
Hình sau đây ta sẽ nhìn thấy một phần bánh xe gai và con ngựa ở phía trên bên trái của bộ máy sau khi đã tháo mặt số :
2. Đồng hồ Comtoise năm 1720 với ký hiệu Mayet
Chữ tôi “I” với hình ngôi sao in trước cái tên Mayet được tìm thấy trên một số đồng hồ của B. Mayet. Không rõ liệu chữ tôi với ngôi sao này cho thấy sự khẳng định chất lượng hay là quyền làm chủ trong nghiệp đoàn của những người thợ làm đồng hồ. Tuy nhiên, nhiều khả năng, B. Mayet là con trai cả của Ignace Mayet từ Morbier và theo cách này, ông ấy muốn đòi quyền lợi về danh tiếng và tài sản của gia đình. Điều này trái ngược với quyền thừa kế ở Jura lúc đó là hậu duệ trẻ nhất sẽ được thừa hưởng tài sản của gia đình. Sau đó một trong những người nhà Mayet khác đã ký rõ ràng đồng hồ của mình với tên “Mayet cadet” (Mayet junior) nghĩa là “con út nhà Mayet”.
3. Chiếc Comtoise một kim với thiết kế giống như đồng hồ của Mayet ở Jura, được sản xuất bởi P.A. Brocard. Ngoài hai chiếc đồng hồ tinh xảo và hoàn hảo, không có gì khác được biết về gia đình Brocard. Bộ máy đã được sản xuất một cách khéo léo và hoàn thiện đến mức độ mà chiếc đồng hồ này có thể được coi là đỉnh cao của thời kỳ Mayet. 1720
4. Đồng hồ Maximin Cattin.
Đây là chiếc đồng hồ Comtoise có hai kim giờ và phút sản xuất ở vùng Jura với 3 quả chuông phía trên đầu. Đồng hồ từ các xưởng Cattins và Brocard có chất lượng hàng đầu vùng Jura.
Trên cánh cửa bên hông của đồng hồ kiểu Mayet thường có thể tìm thấy những câu tục ngữ như những câu sau :
NOVISSIMA TIBI LOR HORA
QVACONQVE HORA MORS PETIT
DE DIE ET HORA NEMO SCIT
SICVT HORA VITA TVA FLVIT
MOMENTVM OMNIMOMENTO
5. Tạ treo của đồng hồ Comtoise :
Các quả tạ treo của đồng hồ Comtoise đã được làm từ viên đá, sắt rèn, hoặc bằng chì, chúng được làm ra ở ngoài vùng Jura. Trên hình là một số mẫu tạ treo của đồng hồ Comtoise từ gia đoạn đầu đến năm 1800.
6. Ba quả lắc đồng hồ hình quả lê từ thời Mayet được làm từ chì :
Chiếc bên trái được tìm thấy với một chiếc đồng hồ được chế tạo bởi gia đình Cattin, chiếc giữa có chữ Mayet và chiếc bên phải có chữ Badoz.
Các quả tạ cho đồng hồ báo thức và khóa lên cót từ thời kỳ Mayet :
7. Một đồng hồ Comtoise của thời kỳ Mayet được trang bị với bộ thoát (escapement) của Chevalier de Bethune :
Nó có nguồn gốc từ vùng Jura vào khoảng năm 1730. Đồng hồ có cấu trúc rất logic, được nhấn mạnh hơn nữa bởi sự hoàn thiện hoàn hảo.
8. Đồng hồ của Abel Thovvarez khoảng năm 1730
Đáng chú ý trong chiếc đồng hồ này của Abel Thovvarez là sự hiển thị ngày ở giữa các cửa chớp. Nó là một chiếc đồng hồ Comtoise kiểu dạng Mayet, trong đó mặt số bằng đồng rõ ràng đã được thay thế bằng một mặt số tráng men bởi chính Abel Thovvarez.
9. Tác phẩm tuyệt đẹp của thợ thủ công đồng hồ từ Haut-Saône vào khoảng năm 1730 :
Đây là đồng hồ Haut-Saône từ các xưởng của gia đình Francois ở Luxueil.
10. Một chiếc đồng hồ Haut-Saône size nhỏ với mặt số bằng sắt được sơn. Cả ngoại hình và cấu trúc đều khác biệt đáng kể so với tiêu chuẩn thông thường của đồng hồ được tạo ra trong vùng Jura trong giai đoạn này những năm 1730 :
